Vaak diepe waterplassen, gegraven om zand te winnen (zie: Zandwinning). Gelegen nabij plaatsen waar veel zand nodig is zoals nieuw aan te leggen wegen of op te hogen bouwterreinen. Het te winnen zand wordt uit de plas gezogen en vervolgens afgevoerd. Zandwinplassen kunnen tientallen meters diep zijn. Door temperatuurverschillen ('s zomers bovenin relatief warm, onderin relatief koud, 's winters andersom) kan zogenaamde stratificatie optreden, het optreden van gescheiden waterlagen. In voorjaar en herfst mengen deze lagen zich in de regel. Zandwinplassen hebben vanwege direct contact met het watervoerend pakket (grondwater) vaak een goede waterkwaliteit. De oevers kennen in veel gevallen een zandondergrond. In geval van toekenning van een ecologische functie aan (delen van) de zandwinplas kunnen bij goede afwerking de oevers (flauwe taluds) een hoge natuurwaarden hebben. In steile oevers kunnen oeverzaluwkolonies voorkomen, ook kunnen schrale oevervegetaties met zeldzame plantensoorten voorkomen. In Drenthe liggen zandwinplassen bij o.a. Coevorden, Erm, Grolloo (de Moeren), Tynaarlo, Gasselte en westelijk van Hoogeveen.