Toplocatie
Alle rechten voorbehouden

Van Gogh - kerkhof Hollandscheveld

Stil en bedaard

Op 15 september 1883 bezocht Van Gogh een klein kerkhof in de omgeving van Hoogeveen en maakte er een studie van. De volgende dag beschreef hij aan zijn broer Theo hoe het kerkhof eruitzag, hoe het had geroken en welke kleuren hij had gezien: ‘Ik stuur u er een croqius van naar de studie welke ik ervan schilderde. (…) de donkere strook masthout die het afsluit scheidt een tintelende lucht van den ruigen grond, die in ’t algemeen een rosse kleur heeft – fauve – bruinachtig – geelachtig doch overal met lilas toonen. Het was niet makkelijk te schilderen, ik zal er verschillende effekten nog van zoeken, met sneeuw b.v. moet het zeer eigenaardig wezen.’ Om zijn woorden te verduidelijken en een beeld te geven van de studie die hij had gemaakt, maakte hij een croquis (schets) in de brief. Later, in maart 1884, schreef hij Theo nog eens over de tekening van het kerkhof, ditmaal vanuit Nuenen. Van Gogh klonk beledigd in die brief, waarschijnlijk omdat Theo hem had geschreven dat hij zich te veel liet leiden door het werk van de Franse kunstenaar George Michel (1763-1843). Van Gogh was niet blij met wat Theo hem verweet, omdat hij de studie ‘stil en bedaard eenvoudig buiten’ had gemaakt, en erin had geprobeerd ‘niets te zeggen […] dan wat ik zag’. Hij had niet aan het werk van Michel gedacht – hij dacht alleen aan het motief dat hij verbeeldde.

Eenheid met de natuur
Van Gogh had zich al vaker beziggehouden met het thema van het kerkhof. Hij ging met regelmaat naar het Zundertse graf van zijn jonggestorven broer Vincent, maar bezocht ook kerkhoven in andere plaatsen. Hij vond er een sfeer van eenheid met de natuur, schreef hij aan Theo. ‘Zeer zeker zou ik wat graag zoo’n oud kerkje & kerkhof met zandgraven en oude houten kruisen trachten te maken. Ik hoop wel dat het er eens van komen zal.’ Hij verwees bovendien in zijn brieven geregeld naar kunstenaars die met dit thema hadden gewerkt, zoals Louis Apol (1850-1936), Jacob Maris (1837-1899) en Anthon van Rappard (1858-1892).

Locatie
De croquis die Van Gogh maakte is het enige aanknopingspunt in de toewijzing van de locatie van het kerkhof. Mogelijk maakte Van Gogh daarin gebruik van zijn artistieke vrijheid, waardoor het onzeker is in hoeverre deze een natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid biedt. Bovendien maakte Van Gogh de croquis snel, en waarschijnlijk thuis tijdens het schrijven van zijn brief, om zijn broer een indruk te geven van wat hij had gezien. Hij beschreef het kerkhof wel uitgebreid in zijn brief: ‘het met mastboompjes omzoomde heidelandschap, het laantje naar de begraafplaats toe, graven die veelal bestaan uit witte palen met namen erop en deels begroeid met bunt en heide.’

Er zijn twee locaties die in aanmerking komen voor de plek die Van Gogh beschrijft: naast Hollandscheveld wordt ook Pesse genoemd als mogelijke begraafplaats die Van Gogh in Drenthe bezocht.